Terjemahan Tulisan Mengenai Tradisi Pernikahan Tionghua di Zaman Kolonial
Ivan Taniputera
2 Agustus 2012
Saya
menerjemahkan ini dari: Het Adatrecht van Nederlandsch-Indie. Derde
Deel: Losse Opstellen 1901-1931; Aflevering 7. Tulisan Mr. C. van
Vollenhoven, halaman 444-445. Hitung-hitung juga untuk melatih bahasa
Belanda saya:
Chineesch huwelijksrecht (Hukum Pernikahan Bangsa Tionghua)
"Het Chineesche verwantschaps-en huwelijksrecht is vanouds vaderrechtelijk
(Hukum kekerabatan dan pernikahan semenjak zaman dahulu telah bersifat mengikuti garis ayah).
de
familie in China zelf is rechtsgemeenschap (gelijk in Indie thans nog
de Minangkabausche en meestal de Minahasische familie is); verloving,
huwelijk en warrschijnlijk ook huwelijksontbinding zijn familiezaken,
geen particuliere zaken.
Keluarga di
Tiongkok sendiri merupakan satu kesatuan masyarakat adat (mirip di India
dan begitu pula dengan di Minangkabau serta kebanyakan Minahasa),
pertunangan, pernikahan, beserta ikatan pernikahan adalah masalah
internal keluarga dan bukan partikulir."
Berdasarkan
uraian di atas, pernikahan di Tiongkok tidaklah dicatatkan di lembaran
negara, karena merupakan masalah internal keluarga. Jadi menurut uraian
di atas, lembaga seperti catatan sipil tidaklah dikenal di Tiongkok
zaman dahulu.
"Het huwelijk wordt beschreven
als een aanzoekhwelijk, waarbij een (vrouwelijke) middelaarster
optreedt; de familien zijn bij de onderhandeling vertegenwoordigd door
zoogenaamde huwelijksbewerkers; de verloving wordt meestal bindend
gemaakt door een geschenk van den bruigom (denkelijk aan den vader der
bruid)
(Pernikahan diawali dengan lamaran
pernikahan, dimana datang seorang perantara pernikahan (mak comblang);
keluarga kedua belah pihak melakukan perundingan (negosiasi) yang
diwakili oleh pengatur perkawinan; lamaran itu kebanyakan lalu diikat
oleh pemberian hadiah pernikahan yang dibawa pengiring mempelai pria
(ditujukan pada ayah mempelai wanita)
daarop
volgt wisseling van door de beide families opgestelde Chineesche
trouwbrieven; het huwelijk zelf komt tot stand door betaling van een
bruidschat door den bruigom aan den vader der bruid en diens
vaderrechtelijke verwanten, gevolgd door het in optocht voeren van de
jonge vrow (in een roode draagkoets, of op ander wijze) naar de woning
van haar jongen man.
(Kemudian dilanjutkan
dengan pertukaran surat yang menandakan bahwa pernikahan diterima.
Pernikahan itu terjadi setelah dilakukan pembayaran mahar pada ayah
mempelai wanita beserta kerabatnya dari garis ayah. Mempelai wanita
dibawa dalam tandu berwarna merah (atau lainnya) dalam sebuah
arak-arakan ke tempat kediaman mempelai pria).
Hoe
dit alles toe gaat in de verschillende delen van Nederlandsch-Indie
(dus ook in Riau, op Borneo en elders buiten Java), is slechts zeer ten
deele onderzocht of beschreven. Van de varianten dien, vlucht- en
schaakhuwelijk wordt evenmin gewag gemaakt als van een inlijf huwelijk;
het vervolghuwelijk (zwagerhuwelijk) schijnt evenzeer verboden als elk
ander gedwongen hertrouwen van een weduwe, het vervanghuwelijk wordt
niet vermeld.
Bagaimana tradisi ini
dipraktikkan di bagian lain Hindia Belanda (seperti di Riau, Kalimantan,
dan daerah lainnya di luar Jawa), masih sedikit diteliti dan diketahui.
Di antara berbagai jenis pernikahan lainnya, seperti kawin lari dan
schaakhuwelijk (?) tidaklah dianggap sebagai perkawinan sejati. Menikahi
saudara ipar nampaknya juga dilarang sebagaimana halnya pernikahan
kembali paksa bagi seorang janda. Selanjutnya, mengenai pernikahan yang
diwakilkan tidaklah pernah dijumpai [dalam tradisi Tionghua].
De
in bruidschat huwelijk getrouwde Chineesche vrouw komt in gelijke
positie als de vaderrechtelijk getrouwde vrouw bij de Indonesiers;
schijnt zij reeds naar Chineesche adat nimmer beschouwd te zijn als een
gekochte bezitting - zie boven onder 2 -, de Indische bepalingen en
practijk hebben haar sinds lang een nog veel zelfstandiger plaats
gegeven, laatstelijk door artikel 2 der ordonnantie van 1885, welk
artikel (voor Java en Madoera en een deel der buitenbezittingen
geldende) het vaderrechtelijk huwelijksgoederenrecht in haar belang
gepreciseerd of wellicht voor haar verbeterd heeft.
Mas
kawin bagi wanita Tionghua yang menikah mempunyai kedudukan sama dengan
hak ayah wanita di kalangan bangsa Indonesia, dimana nampaknya menurut
tradisi Tionghua tidak pernah dianggap sebagai milik pribadi - lihat
poin 2- undang-undang dan praktik yang berlaku di Hindia akan diuraikan
lebih panjang lebar di tempat tersendiri. Akhirnya pada artikel 2,
undang-undang yang berasal dari tahun 1885 (mengenai Jawa dan Madura
serta sebagian daerah di luarnya yang dikuasai Belanda) tentang
perkawinan demi kepentingan pada intinya barangkali telah dibuat lebih
terperinci atau diperbaiki.
De Chinees mag slechts een hoofdvrouw hebben, doch nevens haar zijn hem bijvrouwen (zie onder 8 aan het slot) toe gestaan.
Orang
Tionghua hanya dapat memiliki seorang isteri saja, kendati demikian ia
boleh mempunyai selir-selir (lihat artikel nomor 8 di bagian akhir).
Huwelijksontbinding
geschiedt door verstoting; de omstandigheid, dat de man zich op de
hoofdplaatsen Batavia en Semarang verplicht rekende dit niet te doen dan
met voorkennis van den Chineeschen raad, heeft mogelijk aanleiding
gegeven tot de meening van 1848 (artikel 3 rechterlijke organisatie, nu
artikel 78 lid 2 regeeringsreglement), als zouden er Chineesche hoofden
zijn, die rechtsprekende bevoegdheid hebben inzake huwelijksontbinding.
Perceraian
hanya mungkin dilakukan dengan mengajukan surat perceraian, yang di
Batavia dan Semarang tidak dapat dilakukan tanpa sebelumnya
memberitahukan pada Dewan Bangsa Tionghua (Kongkoan), barangkali ini
merupakan penerapan undang-undang tahun 1848 (peraturan pemerintah pasal
3, yang sekarang diganti menjadi undang-undang pasal 78 ayat 2), dimana
para pejabat Tionghua memiliki kekuasaan menangani masalah perceraian.
Op
de Chineesche huwelijken is invloed geoefend, eenerzijds door vroegere
en latere instructies van compagnie en gouvernement aan Chineesche
officieren, anderzijds door de in 1911 vervallen voorschriften van 1829
op het consent van boedelmeesteren.
Bagaimana
pernikahan tradisi Tionghua mendapatkan pengaruh luar, pada sisi melalui
melalui perintah-perintah VOC dan pemerintah kolonial terhadap para
pejabat Tionghua serta pada sisi lain oleh undang-undang tahun 1829 yang
berakhir pada tahun 1911, hendaknya menjadi bahan penelitian para ahli
hukum.
woordenschat (vocabulary):
Bruigom = pengiring mempelai pria.
Wisseling = pertukaran, Jerman = wechsel
Wellicht = mungkin, barangkali. Jerman = vielleicht.
CATATAN: Bagi yang memerlukan bundel-bundel tentang hukum adat zaman kolonial di atas dapat menghubungi saya di ivan_taniputera@yahoo.com atau 0816658902.
